Genitourinary Syndrome of Menopauze (GSM)

Urogenitaal (of Genitourinair) Syndroom van de Menopauze 

Vaginale irritatie en branderig gevoel, schuurpapier seks, terugkerende blaasontstekingen, overactieve blaas, continue aandrang?

Wist je dat al deze en nog andere klachten allemaal vallen onder het Genitourinary Syndrome of Menopause (GSM) en veroorzaakt worden door een tekort van hormonen in dat hele gebied: vulva, vagina en blaas? 

Het is dus veel meer dan een “droge” vagina of vaginale atrofie.

In Nederland lijkt de term GSM nog weinig bekend. De American Urological Association heeft in mei 2025 speciale GSM richtlijnen (1) uitgebracht. Hieraan hebben oa diverse artsen en de Amerikaanse Menopause Society jarenlang gewerkt. GSM klachten kunnen al in de zeer vroege peri-menopauze (vanaf mid 30) ontstaan. Het is ook niet ongewoon dat dit al gebeurt nog voor enige andere peri-menopauzale klachten ontstaan en ook terwijl je cyclus nog regelmatig is. (2)

Lees de lijst met klachten, (her)ken je symptomen, neem deze hele (Engelse) richtlijnen eventueel mee naar je arts. Dit helpt ook om de term GSM in Nederland meer bekendheid te geven zodat ook andere vrouwen tijdig de juiste behandeling voorgeschreven krijgen. 

Uit de richtlijnen samengevat en vertaald met behulp van AI (gechecked door een ervaringsdeskunige):

GSM omvat verschillende urogenitale symptomen:

1. Vulvovaginale symptomen: droogheid, branderig gevoel, irritatie
2. Urinewegklachten: urgentie, frequentie, pijnlijk urineren, terugkerendeurineweginfecties
3. Seksuele symptomen: dyspareunie (pijn bij het vrijen), bloedingen tijdens geslachtsgemeenschap, verminderd libido, opwinding en orgasme.
4. Fysieke veranderingen geassocieerd met GSM zijn onder andere atrofie aan de schaamlippen, verminderde vochtigheid, vernauwing van de vagina en clitorale atrofie. Het vaginale oppervlak kan kwetsbaar zijn, met witte vlekjes, petechiën, zweren en scheurtjes. Bij onderzoek van de plasbuis kunnen kleine uitgroeisels (bobbeltjes), een verzakking of poliepen worden gevonden. 

Artsen diagnosticeren GSM doorgaans op basis van symptomen na uitsluiting van andere aandoeningen. Objectieve maatstaven zijn onder andere de Vaginale Maturatie Index (VMI) en vaginale pH (zuurgraad), hoewel deze niet vereist zijn voor diagnose. In tegenstelling tot opvliegers die voor sommige vrouwen na verloop van tijd afnemen, verergeren sommige GSM-symptomen met de leeftijd. Ondanks aanzienlijke impact op levenskwaliteit, seksueel functioneren en relatie, bespreekt slechts ongeveer de helft van de vrouwen deze symptomen met zorgverleners, en de meesten melden dat artsen dit onderwerp niet aansnijden. 

Laag-gedoseerde hormoon behandelingen

• Artsen zouden lokale lage-dosis vaginale oestrogenen aan moeten bieden aan vrouwen met GSM om ongemak, irritatie, droogheid of pijn bij het vrijen te verbeteren.
• Bij vrouwen met GSM die ook andere aandoeningen hebben (bijv. overactieve blaas), kunnen artsen de optie van lokale lage-dosis vaginale oestrogenen aanbieden om het geheel aan urogenitale symptomen te verbeteren.
• Bij vrouwen met GSM en terugkerende urineweginfecties, zouden artsen lokale lage-dosis vaginale oestrogenen aan moeten te bevelen om het risico op toekomstige urineweginfecties te verminderen. 

Als je arts dit niet actief aanbiedt, kun je er ook zelf om vragen. In Nederland staat deze optie in de richtlijnen bij vaak terugkomende blaasontstekingen alleen genoemd voor postmenopauzale vrouwen, en pas na het zelfhulpmiddel Cranberrysap, maar deze behandeling werkt ook voor vrouwen in perimenopauze. 

Vaginaal oestrogeen in Nederland op recept verkrijgbaar

Estriol: verkrijgbaar als merknaam Synapause in ovules en creme. Voordeel van de creme is dat je het zowel inwendig als uitwendig (ingang van de vagina, vulva en clitoris) gebruikt kan worden. De ovules en creme zijn dus tegelijkertijd te gebruiken. Dit is soms echt nodig en kan ook helpen om clitorale atrofie te behandelen.
Oestradiol: verkrijgbaar als merknaam Vagifem. Dit zijn hele kleine vaginale tabletten die je inbrengt. Houd er rekening mee als je klachten ernstig zijn en de het slijmvlies van binnen erg droog en dun is dat de tablet minder goed smelt en de werking daardoor minder kan zijn. Vagifem is niet verkrijgbaar als creme dus bij ernstige uitwendige klachten werkt deze tablet daar wellicht niet voldoende.

Tips van ervaringsdeskundige Penny

1. Estriol is het hormoon van de slijmvliezen dus je zou meer baat kunnen hebben bij Synapause dan Vagifem. (4) Dat kan dus de tweede reden zijn om juist Synapause te vragen. Mocht je huisarts niet de Synapause ovules en creme naast elkaar willen voorschrijven vraag dan altijd de creme want die is zowel inwendig (evt met bijgevoegde applicator of gewoon een vinger) als uitwendig te gebruiken.
2. Voor zowel Vagifem als Synapause is de standaard dosering: eerste 2 weken elke avond, daarna 2 keer per week. Maar het kan ook zijn dat je gedurende langere tijd (soms maandenlang) het vaker dan 2 keer per week moet gebruiken. Als je al enige tijd met de klachten rondliep voordat je de start met de vaginale hormonen kan het tijd vergen en zoeken naar juiste dosering om de klachten onder controle te krijgen. Vaginale hormonen zijn niet als een kuurtje dus als je klachten onder controle zijn zul je ze moeten blijven gebruiken. (5) Zodra je stopt komen de klachten terug, soms is dat al heel snel, soms na enige tijd. Kelly Casperson zegt hierover; nooit meer stoppen! Je stopt toch ook niet met tandenpoetsen…?!
3. Vaginale hormonen zijn veilig te gebruiken in combinatie met HST want er is minimale systemische absorptie bij vaginale toediening. (6) In sommige gevallen kan alleen deze combinatie ervoor zorgen om volledig klachtenvrij te raken en blijven. (7)
4. Net als met de HST kan het starten van vaginale hormonen in het begin bijwerkingen geven. Zoals irritatie, branderig gevoel of een schimmelinfectie. Dan lijkt het alsof de GSM klachten erger worden (dit wordt vaak beginverergering genoemd, maar niet iedereen ervaart dit). Vooral als het slijmvlies erg dun is dan kan het in het begin wat heftige reacties geven. Probeer dan om met een lagere dosis te starten en de dosis op te bouwen: “microdosing” (8). Met Synapause kan je proberen of de ovules of juist de creme (deze heeft ook iets meer hulpstoffen) inwendig beter voor je werken.
5. Zorg ook eerst dat je arts zaken als Lichen Sclerosus uitsluit want sommige GSM klachten lijken daarop.
6. Tenslotte: In Nederland is GSM nog te weinig bekend. Er wordt gesproken over vaginale atrofie of “droge” vagina. Deze benamingen kloppen niet want “droog “ impliceert dat je niet meer nat wordt tijdens seks of dat de klacht op te lossen is met wat glijmiddel. Hoewel glijmiddel een hulpmiddel tijdens seks kan zijn, lost dit nooit het tekort op aan oestrogeen in dat gebied. Om het weefsel weer in gezondere conditie te brengen is de toevoeging van hormonen nodig. (9)
7. De meeste uitgebreide en volledige information over GSM klachten en oplossingen vind je bij met name deze Amerikaanse artsen: Rachel Rubin en Kelly Casperson zijn beiden uroloog en gynaecoloog Lauren Streicher. Alle drie delen ze al jaren veel informatie over GSM in hun podcasts en You Tube videos (die je met Nederlanse ondertiteling kan bekijken). Rachel Rubin is ook een van de artsen betrokken bij het opstellen van deze GSM richtlijnen.

Uroloog Rachel Rubin (vertaling van een van haar posts van mei 2025):

Vaginale oestrogeen of DHEA* kan het risico op urineweginfecties met meer dan 50% verminderen. Ze redden levens en zijn veilig. Ze zouden aan ALLE oudere vrouwen in de menopauze moeten worden aangeboden en aan vrouwen vóór de menopauze die hormonale problemen hebben (borstvoeding, anticonceptie, acnemedicatie, enz.)
Genitourinary Syndroom van de Menopauze (GSM) is veel voorkomend, progressief en behandelbaar — en de NIEUWE 2025 AUA/SUFU/AUGS Richtlijnen maken het duidelijk:

• Praat over naar vaginale, urineweg en seksuele symptomen (normaliseer het!)
• Lokale vaginale oestrogeen is een eerstelijnsbehandeling -zelfs als je al systemische oestrogeen gebruikt!
•  Vaginale DHEA en ospemifeen zijn ook goede opties
• Vochtinbrengende middelen en glijmiddelen zijn een mooie pleister — maar ze verhelpen geen urineweg symptomen
• Lasers zijn nog steeds experimenteel. Volledige openbaarmaking van gegevens is vereist om hier over te kunnen oordelen.
• Borstkanker? Vaginale oestrogeen kan veilig worden aangeboden met multidisciplinaire input. (Lokale oestrogeen verspreidt zich niet door het lichaam, blijft in de vagina en is niet meetbaar in het bloed.)
• Geen verband tussen lokale vaginale oestrogeen en borst- of baarmoederslijmvlies kanker.
• Geen behoefte aan routinematige endometriale controle bij gebruik van vaginale oestrogeen, DHEA of ospemifeen.
• Terugkerende urineweginfecties > vaginale oestrogeen helpt ze te voorkomen!

*vaginale DHEA is in Nederland niet verkrijgbaar

! Verwar GSM niet met Lichen Sclerosus. Er is overlap in de symptomen.

Beide aandoeningen geven namelijk klachten als jeuk, branderigheid en pijn aan de vulva, en kunnen leiden tot veranderingen in het uiterlijk van de vulva. De aard van de huid- en slijmvliesveranderingen verschilt wel: generaliserend gesteld komt GSM in de eerste plaats inwendig voor en LS uitwendig waarbij individuele verschillen bestaan. Een huidbiopsie kan uitsluitsel geven. 

Beide aandoeningen kunnen ook gelijktijdig voorkomen; als je bijvoorbeeld al last had van LS en je komt in de (peri-) menopauze waardoor je Oestrogeen niveau daalt, dan kan GSM naast de LS ontstaan. Behandelingen van beide aandoeningen kunnen ook naast elkaar bestaan.

Bronnen:
1: https://www.auanet.org/guidelines-and-quality/guidelines/genitourinary-syndrome-of-menopause
2: https://www.youtube.com/watch?v=fGV0uCHLKw4 op ongeveer 8 minuten.
3:https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/f/18542/Praktische%20handleiding%20HST%20def%20mei%202024.pdf
4: Ulla Brouwer: https://hallohormonen.nl/estriol-het-slijmvlies-hormoon/
5: Dr. Rachel Rubin: https://youtu.be/qxtF3dcFkyo?feature=shared  rond 27 minuten en
5: Dr. Renee Hoenderkamp: https://www.theguardian.com/society/2025/feb/16/the-unspoken-agony-of-vaginal-dryness-i-had-to-give-up-four-jobs-in-four-years (einde van het artikel).
6:https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/e/estriol__vaginaal_#interacties
7: Onder stelling 11 https://www.auanet.org/guidelines-and-quality/guidelines/genitourinary-syndrome-of-menopause
8: https://youtu.be/qxtF3dcFkyo?feature=shared vanaf 9 minuten.
9: https://drstreicher.substack.com/p/episode-12-prescription-rings-creams?utm_source=podcast-email&publication_id=3316860&post_id=163396329&utm_campaign=email-play-on-substack&utm_content=listen_now_button&r=1p6kto&triedRedirect=true&utm_medium=email

Met dank voor deze content aan ervaringsdeskundige Penny Pijnenburg - mei 2025